Michelangelo, Van Gogh ve Yaratılışın Duygusal Çığlığı

Sanat tarihinin uçsuz bucaksız alanında, susturulmayı reddeden anlar vardır; yaratıcı ile yaratım arasındaki sınırın bulanıklaştığı, geride ham duygu ve çözülmemiş gerginlik mirası bıraktığı anlar. Michelangelo'nun Musa'ya öfkeyle fırlattığı çekici, Van Gogh'un kulağını kesme eylemiyde aynı içgüdüsel haykırışı yankılar. Her iki an da tarihsel bağlamlarını aşarak sanatçının ebedi mücadelesinin sembolleri haline gelir: elle tutulamayanı elle tutulabilene dönüştürme arzusu, cansızlığa hayat verme hayali.

Sanatçının araçlarının (çekiç veya bıçak) yaratılışın kendisine karşı özel bir savaşta silaha dönüştüğü anlar. Michelangelo'nun öfkeli çığlığı, " Perché non parli?" --- "Neden konuşmuyor?" 

Michelangelo'nun çekicinin Musa'nın mermer dizine çarpması sadece fiziksel bir eylem değildir; sanatçının çaresizliğinin tezahürüdür. Eserini taştan daha fazlası olarak gördü; yaşamı barındırma potansiyeline inanıyordu. Ve yine de, Musa'nın sessizliği dayanılmazdı, en büyük dahilerin bile yaratımlarına bir ruh veremeyeceğinin acı verici bir hatırlatıcısıydı. Heykelde bırakılan iz bir yara izidir, başarısızlığın değil, derin bir duygusal kopuşun darbesi, bir sanatçının eserine hayranlığı ve aynı zamanda onun yetilerinden gelen öfkeyle doluydu. Musa'nın günlüğündeki bu iz, sadece taşın kırılgan bir anısını değil, insanın kendi elleriyle yarattığı şeye karşı umutsuzluğu da taşır.

Michelangelo'nun taş üzerindeki hakimiyeti yalnızca teknik bir ustalık değildi; damarların, cildinin dokusunu, kumaşın bedene sarılışını ya da saç tellerinin karmaşıklığını bir ilahiyatçının gözlem gücüyle ve bir şairin duygusallığıyla kavrayabiliyordu. Taşı, gerçekliğin ta kendisine dönüştürülmesi Michelangelo için bir meydan okumaydı: Taş, yaşamdan bir gölge eksik olmalı, aynı zamanda bir ruh arayışı… Sergilenelenen o heykel, yalnızca sanatçının değil, izleyenin de sınırları zorluyordu; "Bu bir heykel mi, yoksa varlığın kendisi mi?"

Ancak burada önemli bir soru doğar: Michelangelo, bu kadar gerçek bir Musa yaratmayı nasıl başardı? Cevap belki de onun eşitliğinin artan inancında saklıdır. Ah, Musa'yı yalnızca yontmamış, onu gerçekten yaratmıştır. Yaratıcı süreç, onun için yalnızca fiziksel bir uğraş değil, metafiziksel bir arayıştı. Taş, onun elinde yalnızca bir madde değil, bir yaşam kaynağına dönüşmüş ve belki de Michelangelo'nun Musa'yı bu kadar uzatmalı kurgulamasının nedeni, onu gerçekten var ettiğine inanmasıydı.

Musa'nın dizisindeki çekiç izi, Michelangelo'nun bu inancının ve aynı zamanda hayalinin kalıcı bir hatırasıdır. Bu iz, yalnızca sanatçının öfkesini değil, onun yaratıcı sürecinin devamını da temsil eder. Michelangelo, Musa'yı yaratırken yalnızca bir sanat eseri değil, insanın yaratıcı gücünü bir anda inşa ediyordu.

Şimdi Van Gogh'u düşünün, derin bir psikolojik çalkantı anında, kulağına bir bıçak tutuyor. Heykel yapmayı seçtiği şey mermer değil, kendi etiydi, içsel işkenceden doğan, trajik olduğu kadar gizemli de kalan bir eylem. O kopmuş kulak neyi temsil ediyordu? Bir adak mıydı, bir çığlık mıydı, onu anlayamayan bir dünyadan kopuşunun bir simgesi miydi? Michelangelo'nun çekici gibi, bıçak bir çığlığı anlatır, sadece hayal kırıklığının değil, özlemin, sevginin, uçurumu aşma çaresizliğinin çığlığı

Hem Michelangelo hem de Van Gogh, yaratıcı sürecin kişisel savaşlarından ayırt edilemez hale geldiği gerilim dolu bir alanda yaşadılar. Michelangelo, tüm ilahi yeteneğine rağmen, taşla, kendi beklentileriyle ve hatta belki de Tanrı ile mücadele içindeydi. Van Gogh, tüm aydınlık vizyonuna rağmen, akıl hastalığı, toplumsal reddedilme ve tuvallerinin renklerine sızan amansız bir yalnızlıkla boğuştu. Onların eylemleri -çekiç ve kulak- sanatçının fikir ve sanat arasındaki imkansız uçurumu kapatma mücadelesinin metaforları haline geldi.

Michelangelo'nun çekici şimdi sessizce dururken, Van Gogh'un zaman içinde kaybolmuş ama efsanelerde ölümsüzleşmiş kulağı bize yaratılışın bedelini hatırlatıyor. Bize sanatın nazik bir uğraş değil, bir savaş olduğunu gösteriyorlar.

Sonuç olarak, Musa'nın sessizliği ve Van Gogh'un acısı başarısızlık değil zaferdir. Bize sanatın mükemmellikle ilgili olmadığını, bağlantıyla ilgili olduğunu hatırlatır; benlik ile öteki, hayal edilen ile gerçek arasındaki boşluğu kapatma girişimiyle ilgilidir. Michelangelo ve Van Gogh, her biri kendi tarzında, bize hayal etmenin, yaratmanın ve her şeyden önemlisi hissetmenin ne anlama geldiğini gösterir. Hikayeleri, eserleri gibi zamansızdır ve bir şeyi var etmeye cesaret eden herkesle yankılanır.

Dualite Yazıları / Çagatay Kefe